استاد حسن کسایی هم نوایی در شور نواخت و رفت

حسن کسایی، یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین شخصیت‌های موسیقی سنتی ایران، روز پنجشنبه ٢٥ خرداد، در ٨٤سالگی در زادگاهش اصفهان درگذشت. موسیقی کسایی به سروهای هزار سالۀ ایران می‌ماند که در عین کهنگی و ریشه‌دار بودن، همچنان سرسبز و پرطروات باقی مانده‌ است.

رادیو فرانسه: حسن کسایی با این که در سی سال اخیر تقریباً از رسانه‌های ایرانی غایب بود، اما فعالیت هنری خود را پیوسته در منزل ادامه داد. با این که او در شاگرد گرفتن و انتقال دانسته‌های خود بسیار سخت‌گیر بود اما به‌هرحال چند نسل نوازنده و خواننده تربیت کرد. از معروف‌ترین شاگردان وی می‌توان از حسن ناهید و محمد موسوی نام برد که شیوۀ نی زدن "دندانی" او را به کمال رساندند.

نقش حسن کسایی در ارتباط با نی، تا اندازه‌ای با نقش حسین تهرانی در مورد ضرب قابل مقایسه است. این هر دو، برای سازهای خود ارزش و اعتباری تازه ساختند و کاربرد آن را در ارکستر ایرانی رواج دادند. علاوه بر این، رنگ و طنین صدایی که امروزه معمولاً از نی ایرانی می‌شنویم، تا اندازۀ زیادی حاصل کار کسایی است.

کسایی از جمله شاگرد تاج اصفهانی و ادیب خوانساری بود و از آنان ردیف آموخت. گهگاه نیز در کلاس‌های ابوالحسن صبا حضور می‌یافت. اما نواختن نی را مستقیماً از هم‍‌شهری خود، مهدی نوایی یاد گرفت که خود شاگرد نایب اسدالله اصفهانی بود.

مهدی نوایی که کار زیادی از او باقی نمانده به روایت هم‌نسلان ودوستانش، نوازنده‌ای بسیار بااستعداد، اما بی‌نظم و انضباط بود. در اصفهان حکایت‌های زیادی از ماجراها و شیوۀ زندگی او شنیده می‌شود که معمولاً وی را انسانی آزاده، با توانایی‌های حیرت‌انگیز در موسیقی نشان می‌دهد که در عین حال هیچگاه هنر خود را جدی نگرفت. گفته می‌شود که او میراث‌دار گنجینۀ دانش نایب‌اسدالله بود و این اندوخته را تمام و کمال به کسایی سپرد.

حسن کسایی، همراه با تاج اصفهانی و جلیل شهناز، سه شخصیتی هستند که مکتب اصفهان را به ویژه از طریق رادیو و برنامه‌های گلها به همۀ ایرانیان شناساندند و در عمل آن را به «جریان اصلی» موسیقی سنتی ایران تبدیل کردند.

کسایی اگرچه استاد نی شناخته می‌شد اما در نواختن سه‌تار هم مهارت داشت. امروزه، فیلم‌هایی از سه‌تارنوازی و جلسات تدریس خصوصی وی روی شبکۀ اینترنت در دسترس است.

بعد از انقلاب اگرچه کسایی کارهای زیادی ضبط نکرد، اما آثار قدیمی او بارها و در آلبوم‌های مختلف منتشر شد. در خارج از کشور نیز سال‌ها قبل، یک صفحه از او توسط شرکت "پلایا ساوند"* منتشر شد که برخی قطعات معروف کسایی را در بردارد.

امروزه استادان نی ایرانی همچون حسن ناهید یا محمد موسوی، در تسلط فنی شاید گاه از حسن کسایی هم فراتر رفته باشند. اما بزرگی حسن کسایی فقط در فن نوازندگی نیست؛ وی موسیقی‌دانی خلاق و خوش ذوق بود؛ از این نظر، کار او با احمد عبادی و جلیل شهناز بیشتر قابل مقایسه است. اینان، برخلاف برخی سنتی‌نوازان امروزی، هیچگاه نوازندگی خود را با ردیف موسیقی ایرانی محدود نکردند و در عوض، مجموعۀ ردیف را فقط به عنوان پایه‌ای برای آفرینش فردی مورد بهره‌برداری قرار دادند.

آنچه که امروز در آثار کسایی یا عبادی یگانه و غیرقابل تقلید است، سرزندگی، قدرت آفرینش و تازگی کار است. پرهیز از تکرارهای ملال‌آور، ارائۀ یک «ایدۀ» موسیقایی تازه در هرجمله، تنوع ریتم و خلق نغمه‌های بدیع، خصوصیاتی است که این نوازندگان و موسیقی‌دانان استثنایی را از دیگران جدا می‌کند.

به قولی، موسیقی کسایی به سروهای هزار سالۀ ایران می‌ماند که در عین کهنگی و ریشه‌دار بودن، همچنان سرسبز و پرطروات باقی مانده‌ است

.